De rol van AI in poëzie en literaire vertaling

Stel je de complexe schoonheid van Dante's Goddelijke Komedie voor of de ritmische cadans van Pablo Neruda's One Hundred Love Sonnets. Naast andere meest vertaalde gedichten zoals De Ilias en De Odyssee van Homerus, De Rubaiyat van Omar Khayyam en Les Fleurs du Mal van Charles Baudelaire, zijn deze werken altijd hoekstenen geweest van culturele uitwisseling tussen talen. Toch is het vertalen van deze teksten evenzeer een kunst als een wetenschap.

De laatste tijd is de rol van AI in vertaling enorm toegenomen, waarbij tools zoals ChatGPT voorop lopen en onze aanpak hebben veranderd. We zullen bekijken hoe deze tools literaire werken wereldwijd toegankelijker maken en nieuwe werelden van lezen en begrijpen openen.

Lijst van de meest vertaalde gedichten ter wereld

De meest vertaalde gedichten uit de geschiedenis bieden een rijk scala aan menselijke ervaringen, waarbij elk unieke verhalen en universele waarheden uit verschillende culturen en tijdperken verweven zijn. Hieronder staan de top 17 meest vertaalde gedichten: 

1. De goddelijke komedie van Dante Alighieri

Een diepgaand allegorisch verhaal dat de rijken van het hiernamaals verkent: de hel, het vagevuur en het paradijs. Dante's reis wordt geleid door de oude Romeinse dichter Virgil en zijn geïdealiseerde liefde, Beatrice, die de menselijke natuur en goddelijke gerechtigheid onderzoeken.

• Auteur: Dante Alighieri

• Gepubliceerd: Begin 14e eeuw (1308-1320)

• Oorspronkelijke taal: Italiaans

• Vertalingen: Meer dan 100 talen

• Notities: Bevat „" Inferno "”, dat deel uitmaakt van het grotere werk.”

2. De Ilias en de Odyssee van Homer

De „" Ilias "” beschrijft de gebeurtenissen van de Trojaanse oorlog, met de nadruk op heldendom en de toorn van Achilles, terwijl „" The Odyssey "” de avontuurlijke terugkeer van Odysseus naar zijn vaderland volgt, waarbij thema's als sluwheid en loyaliteit worden verkend.”

• Auteur: Homerus

• Gepubliceerd: 8e eeuw voor Christus

• Oorspronkelijke taal: Oud-Grieks

• Vertalingen: Meer dan 70 talen

3. De Aeneis van Virgil

Een episch gedicht dat het verhaal vertelt van Aeneas, een Trojan die naar Italië reist en de voorouder van de Romeinen wordt. Het is zowel een reis vol tegenspoed als een fundamentele mythe van de Romeinse cultuur.

• Auteur: Virgil

• Gepubliceerd: 29-19 VCE

• Oorspronkelijke taal: Latijns

• Vertalingen: Meer dan 60 talen

4. Don Quichot van Miguel de Cervantes

Een roman die realisme combineert met fantasie en vertelt over de avonturen van Don Quichot, een man die ridder wordt om ridderlijkheid nieuw leven in te blazen. Het humoristische en kritische verhaal wordt beschouwd als een fundamenteel werk van de westerse literatuur.

• Auteur: Miguel de Cervantes

• Gepubliceerd: 1605 (deel 1), 1615 (deel 2)

• Oorspronkelijke taal: Spaans

• Vertalingen: Meer dan 50 talen

5. De Ramayana van Valmiki

Een oud Indiaas epos dat het leven vertelt van prins Rama, de ontvoering van zijn vrouw Sita en de strijd om haar te redden. Het verkent thema's als plicht, rechtvaardigheid en toewijding.

• Auteur: Valmiki

• Gepubliceerd: 5e tot 4e eeuw voor Christus

• Oorspronkelijke taal: Sanskriet

• Vertalingen: Meer dan 50 talen

6. De Mahabharata

Het is een van de grootste heldendichten in de wereldliteratuur en vertelt het verhaal van de Kurukshetra-oorlog en het lot van de Kaurava- en de Pandava-prinsen, waarbij morele dilemma's en filosofische inzichten met elkaar verweven zijn.

• Auteur: Traditioneel toegeschreven aan Vyasa

• Gepubliceerd: 4e eeuw BCE tot 4e eeuw CE

• Oorspronkelijke taal: Sanskriet

• Vertalingen: Meer dan 40 talen

7. Faust van Johann Wolfgang von Goethe

Dit dramatische werk verkent de rusteloze geest van Faust, die een pact sluit met de duivel in ruil voor onbeperkte kennis en wereldse genoegens, waarbij hij de grenzen van het menselijk verlangen en de moraal aftast.

• Auteur: Johann Wolfgang von Goethe

• Gepubliceerd: 1808 (deel 1), 1832 (deel 2)

• Oorspronkelijke taal: Duits

• Vertalingen: Meer dan 40 talen

8. Les Fleurs du Mal van Charles Baudelaire

Het werk van Baudelaire is een verzameling gedichten die ingaan op thema's als liefde, wanhoop en existentiële melancholie. Het werk van Baudelaire is fundamenteel voor de symbolistische en modernistische bewegingen.

• Auteur: Charles Baudelaire

• Gepubliceerd: 1857

• Oorspronkelijke taal: Frans

• Vertalingen: Meer dan 30 talen

9. De Rubaiyat van Omar Khayyam door Omar Khayyam

Een reeks kwatrijnen die de vluchtige aard van het leven, het streven naar geluk en de menselijke conditie weergeven en een sceptisch en filosofisch perspectief bieden op het lot en het bestaan.

• Auteur: Omar Khayyam

• Gepubliceerd: 12e eeuw

• Oorspronkelijke taal: Perzisch

• Vertalingen: Meer dan 30 talen

10. Het lied van Roland

Een episch gedicht gebaseerd op de Slag bij Roncevaux Pass, verheerlijkt de daden van held Roland en behandelt thema's als loyaliteit, moed en het conflict tussen het christendom en de islam tijdens de middeleeuwen.

• Auteur: Onbekend

• Gepubliceerd: Eind 11e eeuw

• Oorspronkelijke taal: Oud-Frans

• Vertalingen: Meer dan 25 talen

11. Honderd liefdessonnetten van Pablo Neruda

Een collectie die de intense emoties en diepe gevoelens van liefde en schoonheid vastlegt. De sonnetten van Neruda staan bekend om hun hartstochtelijke oprechtheid en levendige beelden.

• Auteur: Pablo Neruda

• Gepubliceerd: 1959

• Oorspronkelijke taal: Spaans

• Vertalingen: Meer dan 20 talen

12. Gitanjali van Rabindranath Tagore

Een compilatie van gedichten die diepe spirituele thema's en een diep gevoel van persoonlijke toewijding en mystiek uitdrukken, wat Tagore de Nobelprijs voor Literatuur opleverde.

• Auteur: Rabindranath Tagore

• Gepubliceerd: 1910

• Oorspronkelijke taal: Bengaals

• Vertalingen: Meer dan 20 talen

13. De Kalevala van Elias Lönnrot

Het is een nationaal epos over Finland, samengesteld op basis van traditionele folklore en mythen. Het vertelt de schepping van de wereld en de avonturen van zijn helden, waarbij de Finse culturele geest wordt samengevat.

• Auteur: Elias Lönnrot (samensteller)

• Gepubliceerd: 1835 (eerste editie), 1849 (uitgebreide editie)

• Oorspronkelijke taal: Fins

• Vertalingen: Meer dan 20 talen

14. Gilgamesj-epos

Het is een van de vroegste literaire fictiewerken en vertelt over de avonturen van Gilgamesj, koning van Uruk, waarbij thema's als heldendom, vriendschap en het streven naar onsterfelijkheid worden onderzocht.

• Auteur: Onbekend, verschillende auteurs

• Gepubliceerd: Rond 2100-1200 BCE

• Oorspronkelijke taal: Akkadisch

• Vertalingen: Meer dan 15 talen

15. Het verhaal van Genji door Murasaki Shikibu

Het wordt vaak beschouwd als de eerste roman ter wereld en beschrijft het leven en de liefdes van prins Genji en het Heian-hof in het klassieke Japan, rijk aan psychologische diepgang en poëtische intermezzo's.

• Auteur: Murasaki Shikibu

• Gepubliceerd: Begin 11e eeuw

• Oorspronkelijke taal: Japans

• Vertalingen: Meer dan 15 talen

16. Leaves of Grass van Walt Whitman

Een dichtbundel waarin het individu, de natie en de elementaire kwaliteiten van de menselijke ervaring worden bejubeld, gekenmerkt door een uitgesproken vrije versstijl en een allesomvattend optimisme.

• Auteur: Walt Whitman

• Gepubliceerd: 1855 (eerste editie)

• Oorspronkelijke taal: Engels

• Vertalingen: Meer dan 15 talen

17. Beowulf

Een Oud-Engels episch gedicht dat de heldendaden van de grote krijger Beowulf vertelt, over thema's als moed, loyaliteit en de strijd tussen goed en kwaad.

• Auteur: Onbekend

• Gepubliceerd: Tussen 975-1025 CE

• Oorspronkelijke taal: Oud-Engels

• Vertalingen: Meer dan 15 talen

Hoewel veel van deze klassieke gedichten uitgebreid zijn vertaald, is er nog een lange weg te gaan voordat ze echt toegankelijk zijn voor iedereen. Taalbarrières en culturele verschillen verhinderen potentiële lezers vaak om volledig in contact te komen met deze werken. Om deze kloof te overbruggen, moeten we niet alleen het aantal vertalingen verhogen, maar ook de kwaliteit ervan verbeteren. Hierdoor kunnen meer mensen over de hele wereld deze meesterwerken ervaren op een manier die hen diep aanspreekt. Het verbeteren van de toegankelijkheid zal niet alleen individuele levens verrijken, maar ook de wereldwijde verbindingen versterken door de universele schoonheid van poëzie.

De uitdaging om poëzie te vertalen

Je vraagt je misschien af waarom het vertalen van poëzie moeilijk is. Het vertalen van poëzie is een uitdaging omdat de elementen ervan nauw verbonden zijn met de oorspronkelijke taal en culturele context, waardoor ze moeilijk te repliceren zijn in een andere taal.

Poëzie vertalen houdt meer in dan het veranderen van woorden van de ene taal naar de andere. Het vereist het vertalen van culturele nuances, emoties en ritmes. Het is belangrijk om de getrouwheid, vloeiendheid en stijl van het origineel te behouden. 

Homer's „The Odyssey” vertelt bijvoorbeeld niet alleen een verhaal, maar bevat ook lyrische elementen die vaak verloren gaan bij de vertaling. Andere meest vertaalde gedichten, zoals Faust van Johann Wolfgang von Goethe, The Tale of Genji van Murasaki Shikibu en Gitanjali van Rabindranath Tagore, bevatten ook allemaal unieke culturele en poëtische elementen die vaak verloren gaan bij de vertaling. 

De uitdagingen nemen toe met poëtische kenmerken zoals rijm en metrum, die cruciaal zijn om de essentie van het origineel vast te leggen, maar moeilijk te bewaren zijn in verschillende talen.

AI en machinevertaling: een overzicht

Machinevertaling is geëvolueerd van op basisregels gebaseerde algoritmen naar geavanceerde neurale netwerken, bekend als neurale machinevertaling (NMT). Moderne AI-tools zoals ChatGPT, Google Translate en DeepL Translator maken gebruik van deze netwerken om genuanceerdere vertalingen te leveren. Ze leren van uitgebreide datasets en worden voortdurend verbeterd, waardoor ze van onschatbare waarde zijn voor zowel gewone gebruikers als professionele vertalers. 

Bij het kiezen van de beste AI-tool voor literaire vertaling moet rekening worden gehouden met de sterke punten van elk hulpmiddel, die per talencombinatie verschillen en hun vermogen om nuances te begrijpen. Op basis van het onderstaande onderzoek is echter aangetoond dat ChatGPT vaak uitblinkt in het vertalen van complexe literaire en poëtische inhoud vanwege het diepe begrip van context en subtiliteiten.

Studie inzichten: AI-vertaaltools vergelijken

In een intrigerend onderzoek onder leiding van Ruiyao Gao en haar collega's werden verschillende AI-vertaaltools geëvalueerd op hun vermogen om klassieke Chinese poëzie te vertalen. De onderzoekers hebben veel aandacht besteed aan het behoud van de poëtische structuur, beeldtaal en emotionele toon — cruciale aspecten die ervoor zorgen dat de poëtische integriteit van het originele werk intact blijft. Hun bevindingen?

ChatGPT viel op door een superieur vermogen om essentiële stilistische elementen zoals metaforische rijkdom en ritmische nuances te behouden. Deze prestatie overtrof met name andere populaire tools zoals Google Translate en DeepL Translator, en benadrukte de geavanceerde mogelijkheden voor het verwerken van complexe literaire vertalingen.

De sterke punten van ChatGPT op het gebied van literair vertalen

Het vermogen van ChatGPT om cultureel genuanceerde talen vast te leggen, maakt het uitzonderlijk voor literaire vertalingen. Deze vaardigheid is essentieel omdat poëzie vaak afhankelijk is van subtiele culturele aanwijzingen en diepe symboliek die zorgvuldig moeten worden geïnterpreteerd.

Bij het vertalen van Neruda's sonnetten zorgt ChatGPT bijvoorbeeld niet alleen voor taalkundige nauwkeurigheid, maar ook voor het behoud van de lyrische flow en emotionele intensiteit. Dit zorgt ervoor dat de vertaling net zo krachtig weerklinkt als het origineel.

Beperkingen en ethische overwegingen 

Ondanks de sterke punten kunnen de vertalingen van ChatGPT soms het doel missen of zich te veel aanpassen om rijmschema's te behouden. Ethisch gezien roept het gebruik van AI in vertalingen vragen op over originaliteit, authenticiteit en de impact op het levensonderhoud van menselijke vertalers. Dit zijn essentiële overwegingen naarmate AI meer ingebed raakt in creatieve gebieden.

Hoewel AI een grote vooruitgang heeft geboekt op het gebied van vertalen, worstelt het nog steeds met de creatieve aspecten die een diepgaand cultureel begrip en creatieve flair vereisen. Daarom zijn menselijke vertalers essentieel voor het beoordelen van AI-vertalingen om ervoor te zorgen dat deze genuanceerde elementen nauwkeurig en effectief worden vastgelegd, waarbij de intentie en impact van het origineel behouden blijven.

Het belang van snelle engineering

Snelle engineering onder de knie hebben is essentieel voor hoogwaardige poëzie en creatieve literatuurvertalingen met behulp van AI-tools zoals ChatGPT. Dit proces zorgt ervoor dat de systemen resultaten genereren die zowel taalkundig nauwkeurig als cultureel geschikt zijn. 

Het is belangrijk om de vertaalmethode duidelijk te definiëren. Dit kan een directe (letterlijke) vertaling zijn of creatief aangepast aan de poëtische stijlen van de doeltaal, waardoor nauwkeurigheid wordt gegarandeerd. 

Toen we voor het eerst onze AI-aangedreven aggregator voor machinevertaling ontwikkelden, hebben we ons gericht op het ontwerpen van prompts die zouden voldoen aan de specifieke behoeften en intenties van onze klanten. 

We hebben onze prompts zo ontworpen dat ze snel voldoen aan de vertaalbehoeften van onze klanten, waardoor het makkelijker wordt om problemen op te sporen en onze aggregator te verfijnen. Deze aanpak vergroot ons vermogen om nauwkeurige en efficiënte vertalingen te leveren in verschillende sectoren.

Bredere implicaties voor literair vertalen

De inzichten uit AI-vertaalstudies beperken zich niet alleen tot poëzie, maar kunnen in verschillende literaire genres worden toegepast. AI kan helpen bij het vertalen van romans, korte verhalen en toneelstukken, waarbij de oorspronkelijke toon en stijl van de auteur behouden blijven en de literatuur toegankelijk wordt gemaakt voor een wereldwijd publiek. 

AI kan bijvoorbeeld helpen bij het vertalen van complexe en meest vertaalde gedichten zoals The Epic of Gilgamesh, Don Quichot, The Ramayana, The Mahabharata en The Kalevala in meerdere talen, waarbij hun poëtische gedeelten en culturele nuances behouden blijven.

Toekomstperspectieven voor AI in creatieve literatuurvertaling

Naarmate de AI-technologie zich blijft ontwikkelen, ziet de integratie ervan in creatieve literatuurvertaling er veelbelovend uit. Het potentieel voor samenwerking tussen AI-modellen en menselijke vertalers zou kunnen leiden tot verbeterde vertaalprocessen. Hier wordt onze artistieke gevoeligheid aangevuld door de efficiëntie en schaalbaarheid van AI. 

AI-vertaaltools, uitgebreid met functies zoals AI-kwaliteitsscores en gedetailleerde MTPE-beoordelingen (Machine Translation Post-Editing), zijn van onschatbare waarde voor het verfijnen van vertalingen. Onze AI-vertaaltool bevat nu een  functie „Meest populaire vertaling”. Deze toevoeging vereenvoudigt het proces van het selecteren van een machinevertaler door de resultaten ervan te evalueren en te analyseren. Het biedt ook scores voor de beste en meest populaire vertaalmachines, zodat u gemakkelijker de beste optie kunt kiezen voor uw vertaalbehoeften.

Lees meer: Lichte versus volledige nabewerking

Conclusie

Het gebruik van AI in poëzie en literaire vertalingen betekent een grote vooruitgang. Naarmate AI-tools verbeteren, bieden ze belangrijke kansen om taalbarrières te overwinnen en ons wereldwijde culturele erfgoed te verbeteren. Door deze AI-technologieën te verkennen, kun je nieuwe aspecten van literaire waardering en begrip ontdekken, waardoor je deze opwindende ontwikkeling zowel kunt ervaren als eraan kunt bijdragen.

Om meer toegang te krijgen tot onze AI-aggregator voor machinevertaling, kun je je aanmelden voor ons gratis abonnement en elke maand 1500 credits ontvangen.